Dit is wat Wilem Barentsz ons leerde over veerkracht en waarom dit nog steeds relevant is

Een mooi voorbeeld van menselijke veerkracht zag ik in museum ‘t Behouden Huys op Terschelling. Je kunt daar een replica bezoeken van het behouden huis dat Willem Barentsz en zijn mannen bouwden om te overwinteren op Nova Zembla. Op zoek naar een nieuwe handelsroute naar Azië liepen ze in 1596 vast in het poolijs. Opvallend genoeg zijn de lessen die de mannen daar in praktijk brachten, nog steeds van toepassing op de wereld van nu.

Hoe overleef je in de vrieskou, met temperaturen tussen de min twintig en min veertig graden en met een gevoelstemperatuur die door de snijdende wind nog veel lager lag? Voor deze vraag stonden Willem Barentsz en zijn bemanning tijdens de overwintering op Nova Zembla.

Een beschut onderkomen creëren was de eerste stap, aangezien het schip door het ijs zelf verzwolgen dreigde te worden. Uit aangespoeld drijfhout en planken van het schip construeerde de bemanning een huis. Dat deden ze op ingenieuze wijze. Ze gebruikten boomstammen die ze kruislings over elkaar legden zoals bij een blokhut. Deze constructie was geschikt voor de bevroren ondergrond. Het dak werd afgedekt met zeildoek en een ton zonder bodem diende als schoorsteen. Aan de zuidkant maakten de mannen over de hele breedte van het huis drie deuren. Zo konden ze bij alle windrichtingen de deur openen, zonder kou of sneeuw binnen te laten. Ze voedden zich met voedselvoorraden uit het schip en vlees van vossen, die ze vingen met vallen naast het huis. Het gemis aan zonlicht speelde een grote rol: ‘zonder die mooiste schepping van god, was het leven vol treurnis’.

Het mooie is dat over deze tocht veel bekend is door het verslag van Gerrit de Veer. (Dit boek kun je trouwens als bibliotheeklid lenen in de Online Bibliotheek en is de belangrijkste bron van dit stuk). Het boek over de helse tocht verscheen uiteindelijk in 1598 bij een Amsterdamse uitgever.

Lezend in het boek van Gerrit de Veer ontdekte ik iets interessants: adviezen die ik vaak lees over veerkracht en gezond leven, brachten de mannen vanuit hun intuïtie in praktijk.

– De hiërarchie zoals aan boord van het schip bleef behouden en iedereen had hierdoor duidelijke en vaste taken zoals schoonmaken, sneeuwruimen en het vuur bewaken. De duidelijke taken gaven de mannen een bepaald doel en zorgde voor een zichtbaar resultaat.

– De dagelijkse sleur doorbraken de zeemannen met het vieren van winterfeesten, zoals Driekoningen en Vastenavond. Dit waren gezellige avonden, waarop een feestmaal werd bereid. Deze traktatie was een lichtpuntje in donkere, koude dagen. Kortom: de boog kan niet altijd gespannen zijn. Ontspanning en lekker eten zijn belangrijke onderbrekingen in de strijd om het bestaan.

– Lichaamsbeweging om fit te blijven was belangrijk: zoals hardlopen of klootschieten.

– Ook persoonlijke verzorging speelde een rol: in een wijnvat ‘stoofden’ de mannen zich warm in een overdekt zitbad.

Terugweg in een sloep

Nog een winter in het huis, zouden de mannen waarschijnlijk niet hebben overleefd. Ze maakten zich daarom klaar voor de terugweg. In sloepen die zeewaardig werden gemaakt, besloten ze uiteindelijk om de terugreis te aanvaarden. Een reis die gevaarlijker was dan de overwintering op Nova Zembla zelf. Al het geld en zoveel mogelijk kostbare goederen legden ze aan boord van de sloepen.

Willem Barentsz kwam daarbij om het leven. Zijn dood na een week was erg ontmoedigend. Desondanks wisten ze met doorzettingsvermogen, geluk en hulp van Russen die ze onderweg tegenkwamen Kildin te bereiken. Met een ander Nederlands schip reisden ze terug naar Amsterdam en werden ze door de burgemeester onthaald. De mannen kregen hun loon uitbetaald en ‘daarna is elk zijns weegs gereisd’.

Dwalen door de geschiedenis

Als historicus en schrijver ben ik gefascineerd over wat we kunnen leren van de geschiedenis. Hoe geschiedenis zich soms herhaalt, welke patronen we kunnen ontdekken en hoe we verhalen levend houden. Daarom dwaal ik graag rond in dit soort musea. Het museum ‘t Behouden Huys op Terschelling is erg interessant en leuk om te bezoeken en ook heel geschikt voor kinderen. Je leert daar ook veel over de geschiedenis van het eiland en de zeevaart. Zo zie je voorbeelden van historische interieurs, bijvoorbeeld het huis van een kapitein. (Met een Museumkaart heb je gratis toegang tot dit museum). Dwaal je mee?